મોઢેશ્વરી માતાજી ગુજરાતના તમામ મોઢ જ્ઞાતિ સમાજો ના મુખ્ય કુળ–દેવી છે.

એવું માનવામાં આવે છે કે કર્ણાટ નામનો રાક્ષસ (અસુર) મોઢેરા (કે જે તે સમયે ધર્મારણ્ય તરીકે ઓળખાતું હતું) ખાતે રહેતા બ્રાહ્મણોને હેરાન કરતો હતો, તેથી બ્રાહ્મણોએ કર્ણાટ રાક્ષસ થી બચાવવા માટે સ્થાનિક દેવી શ્રી માતા (ભગવાન બ્રહ્માની પુત્રી) ને પ્રાર્થના કરી. દેવી શ્રી માતા ખૂબ જ ક્રોધીત થયા અને તેમના મોઢા માં થી અગ્નિ ની જ્વાળાઓ નીકળી, જેમાંથી માતંગી માતાજી પ્રગટ થયા. માતંગી માતાજી અઢાર હાથ ધરાવતા દેવી હતા અને તેમના દરેક હાથમાં એક શસ્ત્ર હતું. એક ભયંકર યુદ્ધ થયું અને તેમાં દેવી શ્રી માતંગીએ કર્ણાટ રાક્ષસનો વિનાશ કર્યો. બ્રાહ્મણોએ આ વિજયની ઉજવણી કરી અને શ્રી માતંગી માતાજી ને તેમના કુળ–દેવી શ્રી મોઢેશ્વરી માતાજી તરીકે સ્વીકાર્યા. શ્રી માતંગી માતાજી ના વિજય અને પ્રાગટ્યના માનમાં, મોઢ જ્ઞાતિ સમાજો દર વર્ષે મહા સુદ તેરસનો દિવસ મોઢેરા અને તમામ મોઢેશ્વરી મંદિરોમાં ધામધૂમથી ઉજવે છે.

મોઢેશ્વરી માતાજીનું સૌથી પ્રખ્યાત મંદિર મોઢેરા ખાતે આવેલું છે, જે ભારતના ગુજરાતના મહેસાણા જિલ્લાનું એક નાનું નગર છે. અન્ય પ્રાચીન મોઢેશ્વરી માતાજી મંદિર ગુજરાતના પાટણ તાલુકાના ચાણસમા નજીકમાં આવેલું છે. ઉપરાંત, હવે અમદાવાદ, વડોદરા, ભાવનગર, સુરત, ભરૂચ, ભુજ, કપડવંજ, ખેડબ્રહ્મા, ઉજ્જૈન, સેંદરડા (જૂનાગઢ), તેરા (કચ્છ), ઝાબુઆ (એમ.પી.) વગેરે જેવા વિવિધ સ્થળોએ મોઢેશ્વરી માતાજીના ઘણા મંદિરો પણ છે. આમાંના મોટા ભાગના તાજેતરમાં બન્યા છે.

મોઢેરા નગર ચૌલુક્ય યુગના સૂર્ય મંદિર માટે જાણીતું છે. આ શહેર પુષ્પાવતી નદીના કિનારે આવેલું છે. પૌરાણિક યુગમાં આ નગર ધર્મારણ્ય તરીકે જાણીતું હતું. એવું માનવામાં આવે છે કે ભગવાન રામે બ્રાહ્મણ રાવણને મારવાના પાપને શુદ્ધ કરવા માટે અહીં યજ્ઞ કર્યો હતો. તેમણે મોઢેરક ગામ બનાવ્યું હતું જે પાછળથી મોઢેરા તરીકે જાણીતું થયું. હાલનું પ્રખ્યાત સૂર્ય મંદિર 1026-1027 (વિક્રમ સંવત 1083) માં ચૌલુક્ય વંશના ભીમ I ના શાસન દરમિયાન બનાવવામાં આવ્યું હતું. ગામમાં એક સુંદર વાવ જ્ઞાનેશ્વરી પણ છે જે 16-17 મી સદીની છે.